مهمترین نکاتی که باید بر آنها نظارت کرد، جستجو برای اقدامات و یا روندهایی است که در فضای رقابت انتخاباتی و رأی‌گیری ایجاد تنش می‌کند. به بیان دیگر، اقدامات و یا روندهایی که برتری ناعادلانه یک و یا چند رقیب انتخاباتی را بر دیگران به دنبال دارد. ممکن است بسیاری از فعالیت‌ها از سوی کاندیداها، دولت، وزارت کشور و سایر مسئولان سالم به نظر آیند، اما چهار نوع رفتار است که باید به دقت مورد نظر قرار گیرند:
- تخلفات از قانون انتخاباتی،
- مدیریت ضعیف و یا نابرابر انتخابات توسط مسئولین،
- تخلفات کاندیداها در خلال دوره تبلیغات و یا روز انتخابات،
- تهدید و ارعاب رای دهندگان.
این چهار زمینه اصلی هستند که در نقشه تخلفات انتخاباتی نبض‌ایران هم به آنها اشاره شده است و بعدا در همین درس توضیح داده خواهند شد.
تخلف نوع 1: قانون انتخابات
علاوه بر حقوق و اصولی که در بیانیه‌های حقوق بشر و قانون اساسی آمده، قانون انتخابات ریاست جمهوری ایران درباره نحوه عملکرد انتخابات ۲۴ خرداد دستور العمل‌هایی دارد. تخلفات از قانون انتخابات واضح‌ترین قانون‌شکنی و هر کدام از این موارد می‌تواند کاملا غیرقانونی باشد.
بعدتر در این متن، جزئیات قانونی بیشتری ارائه خواهد شد، اما چند نمونه از اقدامات خلاف که باید در نظارت مورد توجه قرار گیرند، عبارتند از:
| قانون انتخابات ایران | تخلف |
|---|---|
| تبلیغات در روز انتخابات ممنوع است (ماده ۶۶ و ۷۲) | اگر مشاهده کردید که یک کاندیدا در حال سخنرانی و یا فعالیت تبلیغاتی پس از ساعت ۱۲ شب روز ۲۴ خرداد است، این را با توجه به ماده ۶۶ قانون انتخابات تخلف تلقی کنید. |
| هیچ منبع دولتی نباید برای اهداف تبلیغاتی توسط کاندیداها استفاده شود (ماده ۶۸) | اگر کاندیدایی از مراسم نماز جمعه برای تبلیغات استفاده می‌کند، بنا به ماده ۶۵ قانون انتخابات، متخلف است. |
| همه باید به صورت مخفی رأی دهند (ماده ۱۰) | اگر شما در محل رأی‌گیری کمک‌های غیر ضروری در پای صندوق رأی مشاهده می‌کنید، مخفی بودن رأی‌تان مخدوش شده و بنا به ماده ۱۰ قانون انتخابات تخلف صورت گرفته است. |
تخلف شماره ۲: انتخابات چگونه مدیریت می‌شود
انتخابات چگونه مدیریت شده و یا در مورد ایران وزارت کشور و کمیته اجرایی انتخابات چگونه می‌توانند عادلانه بودن انتخابات و نتیجه رأی‌گیری را تعیین کنند. با اینکه به اندازه تخلف‌های انتخاباتی واضح نیست، اگر نهاد مدیریت انتخابات در روند کار بی‌طرف نباشد می‌تواند به نتیجه انتخابات لطمه بزند. برای مثال، اگر صندوق‌های رأی قبل از رأی‌گیری مهر و موم نشوند و یا برگه‌های رأی در محل رأی‌گیری – به ویژه مناطقی که یکی از کاندیداها از حمایت بیشتری برخوردار است – نتایج انتخابات به شکل غیرعادلانه‌ای مخدوش شده است.
تخلف شماره ۳: کاندیداها و حمایت
در شرایطی که قانونی برای نظارت بر کاندیداها و رفتار حزب سیاسی در حین انتخابات و کمپین تبلیغاتی وجود دارد، شهروندان باید توجه خاصی به فعالیت‌های کاندیداها و طرفداران‌شان داشته باشند. چرا که اقدامات آنها می‌تواند بر روند انتخابات تاثیر گذار باشد. کمپین‌هایی که سبب خشم عمومی می‌شوند، از بودجه‌های دولتی برای پرداخت هزینه فعالیت‌های‌شان استفاده می‌کنند و به سایر قوانین کمپین‌های تبلیغاتی بی‌توجه هستند، همگی می‌تواننند روی روند انتخابات تاثیر گذار باشند. برای مثال، در انتخابات سال ۱۳۸۸ بلافاصله پس از انتخابات به دفتر رهبر اپوزیسیون حمله شد و به نظر می‌رسید این اقدام نوعی اقدام انتقام جویانه از سوی حاکمیت باشد. گرچه نتایج انتخابات تقریبا مشخص شده بود اما انجام رفتاری که از سوی کاندیدای پیروز ریاست جمهوری صورت گرفت برخلاف قانون انتخابات ریاست جمهوری بود.
تخلف شماره ۴: خشونت، تهدید و ارعاب رأی‌دهندگان
رأی‌دهندگان همچنین آزاد هستند تا بدون ارعاب و تهدید نیروهای سیاسی رأی‌شان را به صندوق‌ها بیاندازند. انتخاباتی که شاخصه آن خشونت و دیگر فرم‌های ارعاب باشد می‌تواند نابرابری را درعرصه سیاسی سبب شود و صدای حقیقی مردم را سرکوب کند. قانون انتخابات ریاست جمهوری می‌گوید: هر رأی که در شرایط مخدوش به صندوق انداخته شود به حساب نیامده و بی‌اعتبار تلقی می‌شود (ماده ۲۶-۹) تهدید رأی‌دهنده، فشار همگی در انتخابات قبلی ایران و چند کشور جهان وجود داشته.