نظارت شهروندی بر انتخابات: چگونه فراتر از رأی‌دادن، در روند برگزاری انتخابات مشارکت کنیم

انتخابات، حتی در شکل‌های کاملا غیر دموکراتیک‌ خود، با ادعای مشارکت دادن شهروندان در سامان سیاسی کشور پیش برده می‌شوند. این ادعا، در فاصله‌ای که با واقعیت دارد، محتملا روزنه‌ها و شکاف‌هایی را می‌گشاید که فعال مدنی می‌تواند با بهره‌گیری از آنها بر افکار عمومی تأثیر بگذارد و حساسیت عمومی را نسبت به آنچه در واقعیت جریان دارد، برانگیزد.

در ایران، برخی مقامات آشکارا از "مهندسی انتخابات" سخن می‌گویند، چیزی که منتقدان آن را به درستی به معنای تهی کردن انتخابات از محتوای مشارکتی و تبدیل آن به یک نمایش می‌دانند. مهندسی انتخابات در مراحل مختلفی صورت می‌گیرد: از سرکوب منتقدان و در عوض میدان دادن به خودی‌ها گرفته تا دست‌چین کردن کاندیداها به شیوه معمول شورای نگهبان، کنترل شدید بر فعالیت انتخاباتیِ حتی کانیداهای تصویب‌شده و سرانجام تخلف‌های معمول در روز رأی‌گیری و در جریان شمارش آرا و اعلام نتیجه نهایی.

بسیاری از افراد، پس از حذف کاندیداهایی که احیانا می‌توانستند در روال جاری حکومت‌گری تغییراتی دهند، ناامید شده و پس از دیدن این تخلف بزرگ، دیگر حساسیت به بقیه تخلف‌های انتخاباتی را لازم نمی‌دانند. اینان می‌توانند در اساس حق داشته باشند، اما فعال مدنی همواره در جست‌وجوی فرصت است برای تماس با مردم و تأثیرگذاری بر افکار عمومی. یعنی همچنان می‌نگرد که چگونه می‌تواند بقیه روند را با نگاه انتقادی خود همراهی کند، همراهی‌ای که به هیچ رو به معنای تأیید این روند یا امید دادن به مردم در مورد سرانجام آن نیست.

با توجه به اینکه اذهان مردم متوجه انتخابات است، فرصت خوبی وجود دارد تا با آنان درباره انتخابات در مفهوم واقعی آن، و فاصله آن با آنچه در ایران امروز، "انتخابات" خوانده می‌شود، صحبت شود. بر همین زمینه می‌توان خود با انواع و اقسام تخلف‌‌های انتخاباتی آشنا شد و اطرافیان را به آنها حساس کرد.