فضای سیاسی، اراده سیاسی و دسترسی به اطلاعات

گروه پایش‌گر باید درک کاملی از شرایط سیاسی موجود داشته باشد تا بتواند تعیین کنند که آیا فضای کافی برای انجام فعالیت‌های پایش وجود دارد و تا چه حد می‌توان آن را به انجام رساند. مشارکت مؤثر شهروند در چرخه بودجه در گرو خواست دولت است و این که به او اجازه داده شود در جلسات بودجه حضور یابد و دولت اسناد بودجه را به طور علنی منتشر کند. اگر قانون یا خط مشیی رسمی برای التزام به شفافیت چرخه بوده وجود نداشته باشد حداقل به اراده‌ای (غیررسمی) در نهادهای کلیدی برای حمایت از عمل‌کرد شفاف نیاز است. بدون این سطح از حمایت بعید است که حتی اگر مشارکت شهروند در چرخه بودجه امکان پذیر باشد باز هم فضای کافی برای انجام هرگونه تغییری محسوس وجود داشته باشد.

حتی وقتی که امکان انجام طرح پایش هم فراهم باشد گروه پایش‌گر باید هنوز از چالش‌های سیاسی مرتبط با این نوع فعالیت‌ها آگاه باشد. پیش از تصمیم‌گیری بر سر شرکت در فعالیت‌های پایش یا پشتیبانی از آن باید فضای سیاسی را تجزیه و تحلیل کرد. باز بودن فضای سیاسی[فضای سیاسی یعنی راه‌ها و فرصت‌های پیش روی شهروند برای سازماندهی‌، بیان خواسته‌ها، عمل فردی و جمعی و تعامل با دولت.] یکی از عوامل اصلی در تعیین موفقیت پایش در هر کشوری است. گروه پایش‌گر برای اجرای طرح پایش بودجه باید به سطح مشخصی از اطلاعات دسترسی داشته باشد. اگر گروه نتواند به اسناد عمومی دسترسی پیدا کند یا جلسات و کمیته‌های قانونگذاری یا بودجه را رصد کند، پایش کاری چالش برانگیز شده در برخی موارد غیرممکن می‌شود. به خاطر داشته باشید که در اغلب مواقع تأثیرگذاری و تصمیم‌گیری در محیط‌های غیر رسمی‌تر انجام می‌شود. حتماً روایات زیادی از تصمیمات سیاسی شنیده‌اید که هنگام صرف قهوه یا غذا گرفته شده‌اند. همین امر در مورد تصمیمات و درخواست‌ها برای تغییر در بودجه نیز صدق می‌کند.

در شرایطی که رسانه‌ها محدودند و شهروندان از شرکت در نظرسنجی یا مصاحبه هراس دارند حتی جمع‌آوری اطلاعاتی که به طور مستقیم به دولت مربوط نمی‌شود هم مشکل خواهد بود. فضای سیاسی محدود بر میزان توانایی آگاهی‌رسانی گروه‌ها در مورد یافته‌هایشان و یا استفاده از آن برای ایجاد تغییر واقعی هم تأثیر می‌گذارد. در فضای سیاسی محدود انتشار سندی که از دولت انتقاد می‌کند می‌تواند دردسر ساز شود.

گاه پیش می‌آید که در دولت اراده‌ای سیاسی برای افزایش مشارکت شهروند در روند تصمیم‌گیری وجود دارد اما محدودیت‌های سازمانی پیش روی کار است. دولت ممکن است ظرفیت پاسخ‌گویی به نیازهای گروهی که بودجه را پایش می‌کند را نداشته باشد. برای مثال ممکن است مقام دولتی از قانون دسترسی آزاد به اطلاعات آگاه نباشد و یا نهادهای دولتی محلی به سیستم‌های لازم برای ارائه اطلاعات به مردم دسترسی نداشته باشند. از این رو پیش از آغاز هر طرح پایشی باید ظرفیت نهادهای دولتی به طور کامل بررسی شود. در غیر این صورت عدم دسترسی کامل به اطلاعات مورد نیاز می‌تواند حس ناامیدی و بی‌تفاوتی در گروه ایجاد کند.

گروه پایش‌گر همچنین باید از توانایی دولت در جذب یافته‌ها و توصیه‌های پایش آگاه باشد. مشکلات سازمانی، مانند مسائل داخل سازمانی یا سیاست‌های حزبی، ممکن است توانایی نهادهای دولتی برای اجرای توصیه‌های سازمان‌های جامعه مدنی را محدود کند. چنین مواردی هم احتمالاً موجب ناامیدی شهروند و دولت محلی شده و هم باعث می‌شود آنان فعالیت‌های پایش را بی‌اثر و بی‌فایده تلقی کنند. از این رو آگاهی از چنین محدودیت‌های بالقوه سازمانی بسیار اهمیت دارد. زیرا گروه به کمک آن می‌تواند برای دستیابی به اهداف بزرگتر راه‌بردهای لازم را تهیه کرده، روش‌های مناسب پایش را شناسایی کند.